چراغ سیالیتیک(روشنايي اتاق عمل)

لامپهای جراحی یکی از ابتداییترین و مهمترین وسایلی هستند که در اتاقهای عمل جهت  روشن کردن موضع جراحی و مشاهده بهتر اندام کوچک و بدون کنتراست در مناطق عمیق موضع یا حفرههای بدن به کار میرود.
مناسبترین چراغ برای اتاق عمل چراغ سیالتیک است و داراي انواع مختلف مثل چراغهای تك قمره، دو قمره، سه قمره كه میتوانند قسمتهای مختلف را روشن كنند.
از آنجا که هنگام عمل ممکن است دستها، سر، تجهیزات و … باعث ایجاد سایه شوند، بنابراین طراحی باید به گونهای باشد که این چراغها سایههای مزاحم را کاهش دهند و اعوجاج رنگ را به حداقل برسانند.

سیستم روشنایی اتاق های عمل به بیان ساده شامل یک یا چند حباب لامپ است که به بازوی متحرک وصل شده تا امکان حرکت عمودی و چرخشی به طرفین وجود داشته باشد گاهی نیز میتوان سیستم روشنایی را در یک نقطه از سقف یا دیوار ثابت کرد یا با ایجاد ریل در سقف، امکان تغییر موضع آن را فراهم کرد.
چندین نوع منبع نوری مختلف وجود دارد: لامپهای رشتهای معمولی، لامپهای گازی و چراغهای LED روشنایی های جراحی معمولا از لامپهای هالوژن- تنگستن، هالوژن-زنون یا هالوژن-کوارتز که به عنوان لامپ های نور سفید مطرح هستند استفاده میکنند.

ساختمان اپتيكي يك چراغ اتاق عمل
لامپ هالوژن: طيف وسيعي از نور مرئي و مادون قرمز ايجاد میكند
يك رفلكتور: جهت بازتاب نور و فيلتر كردن بخشي از نورهاي ناخواسته
يك فيلتر مادون قرمز: در مسير نورهاي بازتاب شده از رفلكتور

مهمترین ویژگیهای یک چراغ
اتاق عمل
• برخورداری از نور کافی، متناسب با هر نوع عمل جراحی.
• برخورداری از نوری مشابه با نور روز
• ایجاد نور سرد با استفاده از فیلترهای نوری مناسب
• قابلیت نفوذ نور در عمق منطقه عمل
• ایجاد حداقل سایه در منطقه عمل
• بهداشتی بودن محیط چراغ
• سادگی ساختار و سهولت تنظیم چراغ
• داشتن تنوع و مدولار بودن لایت هد برای به دست آوردن مناسبترین شدت روشنایی و اندازه منطقه

نکات مهم در طراحی سیستم روشنایی اتاق عمل
• باید به نحوی طراحی شود که امکان حرکت های مختلفی را داشته باشد
• دسته های بازوی سیستم روشنایی قابل استریل باشد
• پس از تنظیم موقعیت مناسب، بتوان سیستم را در آن وضعیت قفل کرد تا شفافیت و روشنی کافی در ناحیه مورد نظر در طول مدت انجام عمل تأمین شود.
• برخی از روشنایی های جراحی میدان دید قابل تنظیم دارند که با استفاده از آن میتوان در صورت لزوم روشنایی و درخشان بودن محیط جراحی را کاهش داد
• به دلیل کاربرد طولانی مدت این لامپها لازم است تشعشع و تابش گرمایی آن به حداقل برسد تا از خشکاندن بافت های جراحی و ایجاد ناراحتی در تیم جراحی اجتناب شود.
• طراحی باز برای انتقال حرارت و استفاده از فن برای گردش هوا در داخل سیستم روشنایی
• روشنایی اتاق عمل باید به گونه ای طراحی و پیاده سازی شود که سایهها را کاهش داده و انحراف طول موج رنگهای مختلف را به حداقل برساند.
• شدت نور چراغهای جراحی را بهتر است بتوان به وسیله دیمر تغییر داد و یا به وسیله کنترلهایی اندازه میدان و تمرکز آن را تنظیم کرد
• راحتی سرویس و تعویض لامپها

نکات مهم در رابطه با روشنایی در اتاق عمل
روشنایی نور بر حسب لوکس یا فوت کندل (1 فوت کندل- 76/10 لوکس) اندازه گیری میشود. یک محیط در شدت روشنایی 10 تا 20 لوکس، بسیار تیره و تاریک به نظر میرسد. اما اشیاء بزرگ قابل مشاهده است. برای مطالعه یا مشاهده معمولی اشیاء به شدتی در حدود 200 تا 2000 لوکس روشنایی نیاز است. اما استانداردهای جهانی برای حداقل شدت روشنایی در اتاق های عمل در حدود 25000 لوکس است (به نظر پزشکان نیز بستگی دارد). منبع روشنایی باید در یک متری بالای موضع جراحی قرار داشته باشد.
در سیستم های روشنایی اتاق عمل کیفیت رنگ نیز اهمیت به سزایی دارد که به صورت محتوای طیفی نور داخل محیط مطرح شده و بر حسب دمای رنگ در واحد کلوین یا ضریب تغییر رنگ سنجش میشود. دمای رنگ پایین باعث میشود که رنگ اشیا متمایل به قرمز و دمای رنگ بالا منجر به مشاهده رنگ اشیا به حالت آبی میشود. شاخص CRI اثر نور را بر ظاهر رنگ بافت جراحی نشان میدهد. پایه این مقیاس از 0 تا 100 است. طبق استاندارد IEC  مقدار  CRI  برای چراغهای جراحی 85 است.

نکات مهم خرید چراغ اتاق عمل  

• دارا بودن تاییدیهها (مانند FDA ) یا نشانها (مانند CE) یا استانداردهای لازم
• منبع نور (تعداد لامپها و lighthead، ولتاژ، عمر)
• دمای رنگ و قابلیت تنظیم
• شاخص پرداخت رنگ
• اندازه میدان (قطر و عمق) و فاصله کانونی
• میزان روشنایی (حداکثر لوکس در یک متری)
• نحوه نصب (سقفی، دیواری، زمینی پایه دار)
• کنترلها (دیمر، ولتاژ، کانون، اندازه میدان و …)
• درجه حرکت چرخشی  دامنه حرکت عمودی
• فیلتر کردن گرما و نسبت گرما به نور
• جنس فیلتر و آیینه منعکس کننده
• قمرهای جانبی، دستگیره قابل استریل
• کمترین ارتفاع سقف
• قطر (لنزها و lighthead) و وزن
• منبع برق، توان
• قیمت کل سیستم و لامپ جایگزین
• مدت زمان گارانتی و خدمات پس از فروش و تحویل

استانداردهای روشنایی اتاق عمل
• اندازه میدان نوری در قطر باید حداقل 16 سانتیمتر و در عمق 50 سانتیمتر و حداقل فاصله کانونی 65 سانتیمتر
• حداقل سطح روشنایی 120000 لوکس و چرخش 270 درجه وCRI  مقدار 93
•  دمای رنگ بین 3000 تا 5000 کلوین باشد و بتوان آن را در یک دامنه عمودی 80 سانتیمتری تنظیم کرد
• طول عمر لامپهای رشتهای حداقل 1000 ساعت، لامپ گازی 5000 ساعت و LED 20000 ساعت
• نسبت گرما به نور که نشاندهنده میزان تولید گرما بر واحد نور استmW/m2.lx6  یا کمتر

مزایای چراغ سیالتیک
• داشتن نور سرد تا در هنگام جراحي دماي اتاق بالا نرود (ویژگی مهم)
• نور و طول موج چراغها با چراغهای معمولي متفاوت است
• به آسانی جابجا میشوند
• گردش كامل بازو (360 درجه)
• قابل شستشو و غیرقابل اشتعال
• براي از بين بردن سايه در بعضي چراغهای چند قمره زاويه ي تابش لامپ را به گونه اي تنظيم میكنند كه در ايجاد سايه ممانعت نمايد و در چراغهای تك قمره از سيستم آينه اي براي اين منظور استفاده میشود
• قابليت حركت به سمت بالا و پايين براي قرار گرفتن در محل مناسب
• حداقل خستگی چشم
• عدم خطای تشخیص رنگ
• امکان تجهیز به سيستم دوربين و مانيتورينگ
• کاربرد در اتاق معاینه و بخش مراقبتهای ویژه، بخش دیالیز و… (به جز کاربرد اتاق عمل)

مزایای استفاده از LED
در چراغهای جراحی
• تولید گرمای کمتر به دلیل عدم ساطع شدن نورهای مادونقرمز و ماورای بنفش از آنها
• عمر بیشتر نسبت به لامپهای معمولی
• کاهش تدریجی نور (خطر خاموش شدن ناگهانی در هنگام جراحی از بین میرود)
• کنترل بیشتر بر سایههای مزاحم و قابلیت تنظیم مشخصات نور
• راندمان روشنایی بسیار بالاتر

مشکلات استفاده از چراغهای جراحی
• تولید گرما که باعث افزایش خطر برقگرفتگی یا اتصال کوتاه میشود
• جابهجایی چراغ بعد از قراردادن آن در موقعیت مناسب (استفاده از قفلهای مغناطیسی برای رفع مشکل)
• اثر انگشت و یا وجود گرد و غبار که میتواند باعث سوختگی زودهنگام، تغییر رنگ یا ترکیدگی شود
• سوختن لامپ که در هنگام تعویض باید مراقب اثر لک  چربی روی آن بود
• قطع و یا اتصال کوتاه مسیرهای ارتباطی الکتریکی یا الکترونیکی که در اثر حرارت ناشی از نور لامپ یا عبور جریان بیش از حد از این مسیرها بهوجود میآید
• معایب مربوط به منبع تغذیه که به اشکال مختلف مثل سوختن ترانس، دیود و یا ایراد در قطعات دیگر بروز میکند.

منبع: ماهنامه مهندسی پزشکی و تجهیزات آزمایشگاهی